Tuvalet Eğitimi Nedir?
Tuvalet eğitimi; çocuğun uyku ve uyanıklık durumunda dışkı ve idrar kontrolünü kazanması, yardım ve anımsatma olmadan tuvaletinin geldiğini fark ederek, tuvalete gidip gereksinimini gidermesidir. Tuvalet eğitiminin doğru zamanda doğru şekilde verilmesi çocuğun ruhsal gelişimi açısından oldukça önemlidir ve bu süreçte yapılan hatalar ileride çocuğun kişilik gelişimini olumsuz etkileyebilecek sonuçlar doğurabilir. Bu kapsamda ebeveynlerin bilinçli davranması, çocuğu vaktinden önce zorlamaması ve yanlış uygulamalar ile süreci daha zora sokabilecek davranışlardan uzak durması oldukça önemlidir.
Tuvalet Eğitimi İçin En Uygun Zaman
Literatüre göre tuvalet eğitimi, çocuğun kendini tanımaya başladığı, fiziksel, psikolojik ve davranışsal olarak kendi benliğinin ve davranış karakterlerinin ön plana çıktığı 24–48 ay arası en uygun aralığı oluşturmaktadır. Ancak her çocuğun fiziksel ve duygusal gelişiminin birbirinden farklı sürede gerçekleştiğini unutmamak gerekir, bu yüzden tuvalet eğitimi konusunda da bir tane doğru yoktur.
İki yaşından önce denendiğinde alışkanlık kazandırılsa bile çocuğun ileriki dönemde kabızlık ya da idrar tutma zorluğu gibi sıkıntılarla karşılaşma riski artmaktadır. Aynı zamanda bu çocuklarda ileriki dönemlerde güven kaybı, içine kapanıklık ya da aşırı mükemmeliyetçilik gibi psikolojik durumlar da ortaya çıkabilmektedir.
Tuvalet eğitimine başlama zamanı yeni bir kardeşin doğumuna, hastalık sırasına, aileden birinin ayrılmasına kısaca aile içi yeni ve alışılması gereken bir durumun varlığına rastlamamalıdır. Tuvalet eğitimi için her şeyden önce ebeveyn hazır hissetmelidir.
Tuvalet Eğitimine Hazır Olunduğunu Gösteren İşaretler
Çocuklardaki bazı işaretler tuvalet eğitimi için hazır olduklarının göstergesidir. Asıl önemli nokta bu işaretleri okuyabilmektir.
Fiziksel Belirtiler
- Kuru kalkma (gece kuruluğu)
- Gün içinde 2 saatten uzun kuru kalma
- Islak bez sayısının azalması
- Düzenli bağırsak hareketleri
- Oturma, çömelme, yürüme gibi hareketleri rahatça yapabilme
- Pantolonunu giyebilme
- Basit oyuncak parçalarını bir araya getirebilme
- Islak ve kuru arasındaki ayrımı fark edebilme
Zihinsel Belirtiler
- Basit direktifleri takip etmesi
- Çiş ya da kakasının geldiğini veya yaptığını ifade edebilme
- Kaka ya da çiş geldiğini fark etme
Ruhsal Belirtiler
- Aile bireylerini taklit etmeye hevesli olma
- Tuvaletini yaparken mahremiyet ihtiyacı duyma
- Bağımsızlık gösterebilmesi ve “hayır” diyebilmesi
- Kakalı ya da ıslak beze katlanamama
- 5–10 dakika lazımlıkta oturabilme
- Kendinden büyük çocukların nasıl kaka yaptığını merak etme ve tuvalete dair sorular sorma
Tuvalet Eğitimine Başlarken
Eğitim aşamasında öncelikle çocuğa tuvalet sürecini göstererek tanıtmak gerekir. Bir haftalık ön hazırlık döneminde çocukla birlikte tuvalete gitmek, gerekirse kakayı göstermek ve bunun korkulacak bir şey olmadığının anlatılması önemlidir. Çocuk mümkünse kendi yaşıtları, mümkün değilse de erkek çocuklar için baba, kız çocuklar için anne iyi bir gösterici olabilmektedir.
Bu dönemin bir diğer basamağı ise uygun bir lazımlık bulmaktır. Alışverişin çocukla birlikte yapılması ve birkaç gün çocuğun buna alışmasının beklenmesi gerekir. Önce üzerindeki kıyafetleriyle oturması sağlanmalı, daha sonra bezini çıkartıp teniyle temas ettirilerek nasıl bir his olduğu anlatılmalıdır. İlk bir hafta kaka ya da çiş yapması beklenmemelidir.
Tuvalete geçildiğinde boşluk hissi yaratmamak için ayağının altına destek yerleştirilmelidir. Tuvalet eğitimine karar veren anne babaların çocuklarını takip ederek tuvalete götürme sıklığını buna göre belirlemesi oldukça önemlidir.
Çocuğun güven hissinin oluşması için altının bir süre açık kalması yararlı olmaktadır. Bu yüzden tuvalet eğitimi süresince (özellikle bezi çıkardıktan sonraki ilk 3 gün) eğitim veren kişi ile beraber evde vakit geçirilmesi daha sağlıklı olacaktır.
Gündüz olduğu gibi gece de çocuğun bezlenmemesi gerekir. Eğer gündüz çıkarılıp gece tekrar bağlanırsa çocuk bir çatışma yaşayabilir ve alışkanlığı kazanmada zorlanabilir. Çocukların kas gelişimleri tamamlanmadığı sürece geceleri tuvaletlerini tutmaları mümkün değildir. Bu nedenle gündüzleri tuvaletini söylese ve tutabilse dahi geceleri bunu başaramayabilirler.
Gece Tuvalet Eğitimi Süreci
Tuvalet eğitimi devam ederken gece boyunca lazımlığın çocuğun yakınında olması uygun olacaktır. Yatmadan önce sıvı verilmemelidir. Belli bir süre birkaç saatte bir tuvalete götürülebilir, bu sırada çocuğun kas kontrolünü sağlaması için bilinçli ve uyanık olması gerekir.
Tuvalet Eğitimi Sürecinde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Günde 3–4 defa 5–10 dakikalık sürelerle lazımlığa oturtmak alışkanlık kazanmasına yardımcı olur. Bekleme sürecinde çocuğun psikolojisini rahatlatmak ve bedenen kasılmasını önlemek için oyuncak, dergi veya kitapla oyalanmasına izin verilebilir.
En az bir haftada tamamlanabilen bu süreç çocuğa göre 6 aya kadar uzayabilmektedir. Bu nedenle ilk denemeler sonrasında bir hafta içerisinde çocuk bu durumu reddediyorsa ara verip beklemek gerekir.
Ebeveynler ve bakımverenler tuvalet eğitiminde katı bir tutum içerisinde olmamalı ve çocuğu hiçbir şekilde zorlamamalıdır. Ne çok rahat ne de çok kuralcı bir yaklaşım sergilenmelidir. Tuvalet yapmanın su içmek, yemek yemek gibi hayatın doğal bir parçası olduğu hissettirilmelidir.
Temizlik ve Hijyen Alışkanlığı
Tuvalet eğitimi sırasında kazandırılması gereken bir diğer alışkanlık temizlik ve hijyendir. Tuvaletini tamamladıktan sonra nasıl silinmesi ya da yıkanması gerektiği, tuvalet kâğıdı kullanımı ve sifon çekmek gibi hijyen kuralları öğretilmelidir. Özellikle el yıkama alışkanlığına büyük önem verilmelidir.
Kazalar ve Sürecin Doğal Seyri
Tuvalet eğitimi sırasında yaşanabilecek kazara kaçırmaların bu sürecin bir parçası olduğu unutulmamalıdır. Çocuklarda tuvalet eğitiminde gündüz kontrolü ortalama olarak 6 aya kadar tamamlanmakta, gece kontrolü ise 4–5 yaşa kadar sürebilmektedir.
5 yaşından sonra alt ıslatmaları devam ediyorsa öncelikle çocuğun fiziksel olarak bir rahatsızlığı olup olmadığına bakılmalı, daha sonra gerekirse bir çocuk ruh sağlığı uzmanından yardım alınmalıdır.
Kazara kaçırma durumlarında anlayışlı ve sabırlı olunmalı, çocuklar asla cezalandırılmamalıdır. Bunun yerine tuvaletini tuvalete yaptığında küçük bir övgü veya alkışla başarısı desteklenmelidir. Gerekirse tuvalet çizelgesi hazırlanarak her tuvalet sonrası yıldız ya da gülen yüz stickerı yapıştırılması sağlanabilir.
Tuvalet Eğitiminin Kişilik Gelişimine Etkisi
Doğru ve sağlıklı bir tuvalet eğitimi alan çocuklar kendilerine daha güvenli ve daha özerk bireyler olarak yetişirken, tuvalet eğitimini çok baskıcı ya da çok serbest bir şekilde alan çocuklar ileri yıllarda cimri, inatçı, aşırı düzenli veya obsesyonlu bireyler olarak yetişebilmektedir.
Çocuğunuzla kontrol ve inat mücadelesine girmeden; onun kendi kendini kontrol etme, bireyselleşme isteğini, ihtiyaçlarını ve duygularını önemsemeniz oldukça kritiktir.
Psikolog Berfin DOĞAN